zondag 27 januari 2013

Vierde Wereld


De Vierde Wereld. Nooit eerder van gehoord. Pas een paar weken geleden las ik er over. Over het verschil tussen die andere drie werelden had ik een paar jaar geleden eens een leerzaam gesprek met een consultant op Curaçao. Hij legde het als volgt uit: in de eerste wereld heeft een overheid geld voor investeringen en onderhoud, in de tweede wereld is er geld voor investeringen, maar niet voor onderhoud en in de derde wereld is voor allebei geen geld. Waar horen de Antillen dan thuis? Op de grens van tweede en derde wereld. Eigenlijk is er geen geld voor nieuwe schoolgebouwen, ziekenhuizen en wegen maar met Nederlands ontwikkelingsgeld of geld van Europese Unie is er soms wel geld om te nieuwbouw te plegen. Maar na tien jaar staat alles er deplorabel bij: geen geld voor onderhoud. 

Het begrip vierde wereld wordt tegenwoordig gebruikt om een onderscheid te maken in ontwikkelingslanden: de landen die zich met succes weten te ontwikkelen zijn derde wereld, de vierde wereld zijn de achterblijvers. Daarnaast wordt het begrip 'vierde wereld' gebruikt om in het rijke Westen en Noorden bevolkingsgroepen aan te duiden die onder een vastgestelde armoedegrens leven of gebieden met een structurele achterstand. Ik realiseerde me ineens dat Bonaire, Sint Eustatius en Saba (BES) de kenmerken hebben van een 'vierde wereld'. Binnen het land waar ze sinds 10 oktober 2010 deel van uitmaken: Nederland.
 
 In 2008 stuurden alle Nederlandse ministeries fact findings missies naar de BES-eilanden. Wat is de huidige situatie? Wat is nodig opdat Nederlandse bewindspersonen de ministeriële verantwoordelijkheid voor de eilanden kunnen dragen. Een KLM toestel dat van de landingsbaan zou raken, een brand in de gevangenis, de Tweede Kamer zou niet aarzelen de betreffende ministers voor uitleg te ontbieden. Ik schreef er indertijd een artikel over voor Elsevier over. 'Nederland krijgt er drie prachtige eilanden bij maar het zijn wel derde wereld eilanden met grote achterstanden als gevolg van decennialange verwaarlozing. Reken er maar op dat dat veel geld gaat kosten.' De ambtenaren schrokken inderdaad van de situatie die ze aantroffen. Geen centrale drinkwaterleiding op Sint Eustatius en Saba. Overal asbest. Een schoolgebouw op Bonaire, ooit dertig jaar geleden met Nederlands ontwikkelingsgeld gebouwd, dat daarna nooit meer was onderhouden. Het dak lag los en zou er met een flinke storm naar beneden komen. Termieten waren zo ver gevorderd met het knagen aan de kozijnen dat ramen uit de sponningen vlogen. Tijdens de les. Twee jaar later meldde staatssecretaris Ank Bijleveld-Schouten dat de achterstanden op de BES-eilanden nog groter waren dan gedacht, dat het ook meer ging kosten dan aanvankelijk begroot. Toen hadden de Nederlandse ministeries nog geld, nu moeten ze zwaar bezuinigingen.
 
De vergelijking met de vierde wereld laat me de laatste weken niet los. Dat komt vooral door de bezuinigingen op de gezondheidszorg die minister Edith Schippers heeft aangekondigd. Eerst hebben Haagse ambtenaren het huidige systeem van gezondheidszorg en zorgverzekering op de BES-eilanden (22.000 inwoners) opgedoekt en een nieuw systeem geïntroduceerd. Nu werkt het twee jaar en wordt er al weer het mes ingezet. Louter om budgettaire redenen. De gezondheidszorg op de BES-eilanden is daarmee gereduceerd tot een kostenpost op de begroting van het ministerie van Volksgezondheid. Het belangrijkste argument van de minister is dat zij de aanspraken in Europees en Caribisch Nederland gelijk wil trekken. Waarom eigenlijk?
 
Wat zich wreekt in de discussie over gezondheidszorg, maar ook op andere terreinen, is het gebrek aan visie in politiek Den Haag op de BES-eilanden. Wat willen ze er mee? Ja, Nederland is nu ook een Caribisch land geworden en een direct buurland van Latijns-Amerika, las ik vandaag in een persbericht van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ook peinst politiek Den Haag er niet over de inwoners van de BES-eilanden dezelfde sociale en economische rechten te geven als in het Europese deel van Nederland, er is evenmin animo om het bestaansminimum vast te stellen.
 
Het is jammer dat ruim twee jaar na de integratie binnen Nederland, iedereen in 'Den Haag' vergeten lijkt te zijn dat Nederland er drie 'derde wereldeilanden' bij heeft gekregen. Ook op het terrein van gezondheidszorg. Gezien de achterstand is de kans groot dat de impuls die minister Schippers aan de volksgezondheid op de BES-eilanden heeft gegeven een aantal jaren leidt tot een grotere 'consumptie' en dus meer kosten. Omdat mensen voor wie bepaalde behandelingen buiten hun budget lagen, nu ineens wel zorg kunnen krijgen. Soms helpt een vergelijking om zaken in perspectief te zetten. Ik ben op zoek gegaan naar projecten die het Nederlandse ministerie van Ontwikkelingssamenwerking financiert. Interessant. Nederland bouwt in ontwikkelingslanden ziekenhuizen, scholen, legt waterleidingsystemen aan, investeert in de rechtshandhaving. Voorwaarde is wel 'goed bestuur' anders wordt de hulp stopgezet.
 
Misschien is het tijd voor een fundamentele andere kijk op de BES-eilanden in politiek Den Haag. Er is in aanloop naar de integratie vaak gezegd dat de terugkeer van drie voormalige koloniale eilanden in de schoot van het oude moederland een historische unieke stap was. Net zo bijzonder is het dat een land uit de eerste wereld de directe verantwoordelijkheid krijgt voor een paar derde wereld eilanden. Beschouw Bonaire, Sint Eustatius en Saba als ontwikkelingsgebieden. Bepaal wat het gewenste voorzieningenniveau (gezondheidzorg, onderwijs, infrastructuur, rechtshandhaving) over vijf of tien jaar moet zijn. Wat gaat dat kosten en hoe wordt dat gefinancierd? En laat de eilanden niet om budget 'concurreren' met Nederland, daar is het nog veel te vroeg voor.

Alle Nederlandse departementen hebben zich sinds 2009 op de BES-eilanden gestort. 'Ontwikkelingssamenwerking' niet. Wellicht moet juist de minister met Ontwikkelingssamenwerking in portefeuille de BES-eilanden eens bezoeken.
 
 
 

 

zaterdag 12 januari 2013

Boeman Bonaire

'We hebben niet gekozen voor een band met Bonaire maar met Nederland. Ik ben fed up met Bonaire. Voor alles moeten we daar zijn. We hebben Curaçao ingeruild voor Bonaire'. Kritische geluiden die regelmatig vanaf Sint Eustatius en Saba zijn te horen. Begrijpelijk. Een vergelijking. Neem Texel en een paar Shetland eilanden voor de kust van Schotland. Drie eilanden, 22.000 inwoners. Hemelsbreed 900 kilometer van elkaar. Geen rechtstreekse verbinding. De reis gaat van Texel naar Amsterdam Schiphol en via Edinburgh naar de Schotse eilanden. De twee Shetland eilanden liggen 50 kilometer van elkaar. Dan worden Texel en de twee eilanden in een nieuw staatkundig jasje geperst. Krijgen een gemeenschappelijk politiekorps en parket. Op Texel komt de centrale meldkamer waar alle meldingen van politie, brandweer en ambulance binnenkomen. Ook die van de Shetland-eilanden.

Een wonderlijke constructie? Niemand zal geloven dat dit bestaat. Toch is dit de situatie van Bonaire, Sint Eustatius en Saba (BES). Drie eilanden die weinig met elkaar hebben. Zelfs de taal niet. Op Sint Eustatius en Saba is de voertaal het zangerige West-Indische Engels, op Bonaire Papiaments. Reizen is omslachtig. Wanneer je van Bonaire naar Saba wilt moet je eerst naar Curaçao, daarna 900 kilometer verder naar Sint Maarten. Vandaar met een klein vliegtuigje of de boot naar Saba. Reizen kost minimaal een dag. Verder naar Sint Eustatius? Eerst terug naar Sint Maarten. Je bent sneller van Bonaire in Amsterdam dan op Saba. Reizen tussen de eilanden is peperduur en vooral weggelegd voor mensen van wie de reiskosten door de overheid worden betaald: politici, ambtenaren en niet te vergeten verdachten die van Sint Eustatius en Saba naar de gevangenis op Bonaire moeten.

Hoe het zo is gekomen? In het kader van de dekolonisatie veegde Nederland in 1954 de zes eilanden in de Caribische zee samen tot het land 'Nederlandse Antillen'. Een onwerkbare constructie; in 1986 mocht Aruba na een jarenlange verbeten strijd voor separacion uit de 'Antillen' stappen. De Antillen van Vijf bleek eveneens geen succes, vooral door de dominante rol van het grootste eiland Curaçao. Op 10 oktober 2010 werd de vlag van het land dat slechts 56 jaar bestond voor de laatste keer gestreken. Curaçao en Sint Maarten werden autonome landen. De 'kleintjes' werden samengevoegd tot de BES-eilanden, drie bijzondere gemeenten van Nederland. In plaats van met Willemstad moesten de eilandsbesturen voortaan zaken doen met Den Haag. In de praktijk werkt het anders. Het grootste eiland Bonaire is met het hoofdkantoor van de Rijksdienst Caribisch Nederland en de meeste rijksambtenaren dominant. Bonaire als de nieuwe boeman.

Er is geen enkele reden om aan te nemen dat de merkwaardige staatkundige constructie van de BES-eilanden een succes zal worden. Ook de drietalige persberichten die de Rijksdienst Caribisch Nederland uitgeeft zullen geen bijdrage leveren aan 'natievorming'. Was dit dan niet te voorzien? Wie al vroeg een vooruitziende blik had, was de Raad van State. Die adviseerde in 2008 om de eilanden niet te veel in één keurslijf te persen. Maak onderscheid! Stel één uitvoeringscoördinator aan voor Sint Eustatius en Saba samen en één voor Bonaire. En geef de eilanden zoveel mogelijk een eigen relatie met Nederland. Wijze raad. Het kabinet-Balkenende sloeg het advies in de wind en benoemde een maand later Henk Kamp als BES-commissaris.

Het verontrustende gevoel dat me de laatste tijd steeds vaker bekruipt is dat Nederland en de BES-eilanden in een verraderlijke fuik zijn gezwommen. Alle partijen komen steeds meer vast te zitten in het net van de BES-constructie en zijn gevolgen. Wat ontbreekt, is het vermogen om problemen daadwerkelijk te benoemen en te analyseren. Onvermogen en onwil. Symptoombestrijding, zoals een dubbeltje minder accijns op de benzine, geen fundamentele oplossing. Zeker op Bonaire wordt alles meteen politiek gemaakt, tot in het absurde. Er is geen enkele ruimte voor kritische kanttekeningen. Wie dat toch waagt wordt meteen in het kamp van tegenstanders van de staatkundige structuur geplaatst en verketterd. Terwijl iedereen die met gezond verstand en een analytisch oog naar de situatie van en op de BES-eilanden kijkt, kan zien wat er aan de hand is, welke concrete stappen en maatregelen nodig zijn om een way out te vinden.


 
http://www.vandorp.net/titel.asp?id=202
 

 

 

maandag 7 januari 2013

Shop & Talk


De stemming zit er meteen goed in. ' Kijk, dit betekent het wanneer de eenmalige sanering wordt geschrapt!'. Ik kijk op het scherm van de smartphone van tandarts Eric Hagens. Monden met gebitten of beter gezegd restanten van gebitten komen voorbij. Mensen die nog nooit in hun leven bij de tandarts zijn geweest. Derde wereld plaatjes, in Nederland zal een tandarts zulke gebitten niet vaak meer tegenkomen. Op Bonaire waar het drinkwater nooit is gefluorideerd, de jeugdmondzorg nog in de kinderschoenen staat en veel armoede heerst, zien de tandartsen regelmatig zulke onwaarschijnlijk verwaarloosde gebitten.

Een flinke groep belangstellenden heeft zich verzameld voor Fruteria Shely's. Het is wachten op de leden van de Eerste Kamer die zich met Koninkrijksrelaties bezighouden. Die gaan tien minuten in de winkel rondkijken om een idee te krijgen van de prijzen, daarna kan 'de bevolking'  met hen in gesprek. Twee jaar geleden was er een Walk & Talk met Kamerleden, vorig jaar een Meet & Greet. En nu? De rondtour langs vier supermarkten heeft nog het meest weg van een Shop & Talk. Voorzitter Marijke Linthorst doet haar begroeting in het Papiaments, ze is op cursus geweest. Ze komt luisteren naar de zorgen over het 'dure leven' maar heeft inmiddels ook gehoord over het besluit van minister Schippers van Volksgezondheid om fors te bezuinigen op de BES-eilanden. Vooral voor de patienten van tandartsen en fysiotherapeuten zijn de gevolgen zeer ingrijpend. De Kamerleden horen voor het eerst dat op de BES-eilanden geen mogelijkheid bestaat om aanvullend te verzekeren. Verbaasde blikken bij verhalen over het functioneren van het Zorgverzekeringskantoor: tekortschietende controle op declaraties en onnodig lange -en daarmee dure- uitzendingen naar Colombia. 'Het ZVK weet niet waar het mee bezig is'.   

Bij het volgende bezoek aan de Caribe Supermarkt gaat een delegatie van fysiotherapeuten met de Kamerleden in gesprek. De fysiotherapeuten hadden gevraagd om een apart overleg, maar werden verwezen naar de rondtour langs de supermarkten. Maar het gaat niet alleen over de zorg, er zijn ook gesprekjes over de hoge kosten van het levensonderhoud, de vastgoedbelasting en ik hoor een enthousiast verhaal over de wens om meer zelf op het eiland te verbouwen. De grootste supermarkt op Bonaire, de 'Albert Heijn', zit niet in de toernee maar eigenaar Gerard van der Tweel stapt zelf het pleintje voor de Caribe Supermarkt op om de delegatie de hand te schudden. Hij is een goede bekende.

De Eerste Kamerleden doen zes eilanden in acht dagen aan. Een overvol programma van 's morgens vroeg tot 's avonds laat. Na de Top Supermarkt en een lunch meteen door naar Curaçao.  Bij alle supermarkten was een goede opkomst, de Kamerleden toonden beslist een luisterend oor. Maar zoals Linthorst bij elke supermarkt vertelde: we zijn hier om te luisteren, we hebben invloed, maar de Eerste Kamer is pas aan zet na behandeling van wetsvoorstellen in de Tweede Kamer.  Het is voor de fysiotherapeuten te hopen dat dat nog op tijd is; die verwachten een terugloop van 90% van hun patienten en sluiting van alle praktijken.

http://www.vandorp.net/titel.asp?id=202

vrijdag 4 januari 2013

Ziektekosten


Januari 2010, een week voor de laatste verkiezingen voor het Antilliaanse parlement. Een volle zaal in Jeugdhuis Jong Bonaire, de Rijksdienst Caribisch Nederland heeft een informatiebijeenkomst georganiseerd. Antilliaanse hapjes en drankjes na afloop. Muziek. Negen van de tien aanwezigen is Europees Nederlands. Ik schuifel voorzichtig naar binnen, op krukken, het gevolg van een gescheurde enkelband. Gevallen bij de Ikea in Amsterdam. Henk Kamp, op dat moment een jaar BES-commissaris, geeft uitleg over de veranderingen die de integratie binnen Nederland met zich mee zal brengen. Iedere zin die hij spreekt wordt door een tolk in het Papiaments vertaald. Veel beloften: alles wordt beter, niets slechter. Nederland wil alleen maar het beste voor de bevolking. Kamp wijst op de betrouwbaarheid van politiek Den Haag: 'afspraak is afspraak'.

Ook de veranderingen in de gezondheidzorg komen aan bod. Kamp heeft twee belangrijke troeven; gepensioneerden hoeven straks geen ziektekostenpremie meer te betalen (wat later niet zo blijkt te zijn) en -wijzend naar mijn ingetapete voet- fysiotherapie wordt in tegenstelling tot Nederland op de BES-eilanden in de nieuwe zorgverzekering wel vergoed. In ieder geval de eerste twintig behandelingen. Applaus. Een aanwezige ambtenaar fluistert me toe dat dat nog niet zeker is, dat is waarschijnlijk een iets te rooskleurig beeld. Uiteindelijk blijken bij de invoering van de zorgverzekering in 2011 de twintig behandelingen te zijn teruggebracht tot negen.

Twee weken geleden, vlak voor Kerst, stuurde minister Edith Schippers van Volksgezondheid een brief over de versobering van de BES-zorgverzekering. Ingangsdatum is januari 2013. Een paar dagen voor invoering, zonder overleg met de beroepsgroepen. De BES-verzekering wordt meer in lijn met de Nederlandse basisverzekering gebracht, de minister gaat ook nog studeren op 'eigen bijdragen' zoals in Nederland. Om er één maatregel uit te lichten: patiënten moeten vanaf nu de eerste twintig behandelingen bij de fysiotherapeut zelf betalen. Wat de minister lijkt te vergeten is dat de meeste Nederlanders op hun basisverzekering een aanvullende verzekering hebben bijvoorbeeld voor fysiotherapie of orthodontie. Op de BES bestaat die mogelijkheid niet. Gisteren sprak ik iemand bij wie vandaag gips wordt verwijderd. Of de noodzakelijke fysiotherapie wordt vergoed, is nog maar de vraag. De huisarts hoopt van wel, de breuk dateert van 2012.

Belangrijkste reden voor het snijden in de zorgverzekering zijn de oplopende kosten van de gezondheidszorg. Het ministerie van Volksgezondheid was in 2011 (het eerste jaar van de nieuwe zorgverzekering) 85 miljoen dollar kwijt aan de gezondheidszorg op Bonaire, Sint Eustatius en Saba. De 22.000 inwoners (en werkgevers) brachten bij elkaar 42.5 miljoen dollar aan ziektekostenpremie in het laatje. Volgens Schippers zijn de kosten in 2012 gestegen tot 100 miljoen dollar, de prognose is 96 miljoen voor 2013 en 131 miljoen in 2016. Overigens kost de gezondheidszorg in Europees Nederland per inwoner bijna twee keer zoveel als op de BES-eilanden.

 Natuurlijk is er niets op tegen om de kosten van de gezondheidszorg kritisch te bekijken maar dan wel fundamenteel. De manier waarop de gezondheidszorg nu is georganiseerd komt uit een Haagse - ambtelijke - koker. In plaats van gebruik te maken van bijvoorbeeld specialisten uit Curaçao en Aruba worden nu vanuit Nederland voortdurend artsen, verpleegkundigen, ambulancepersoneel, echografisten en andere specialismen ingevlogen. Er is niet veel fantasie voor nodig om te bedenken dat de keuze voor deze constructie goud geld kost. Levert de nieuwe opzet van de gezondheidszorg op wat iedereen er van had gedacht, kan het misschien goedkoper? Waarom is de beroepsgroepen op de BES-eilanden niet gevraagd om met voorstellen te komen voor bezuiniging?  

Ook de kosten die minister Schippers noemt zijn ondoorzichtig. Gaat het om structurele of eenmalige kosten? De aanschaf van een CT-scan, nieuwe apparatuur, de verbouwing van het Mariadal ziekenhuis, het zijn allemaal eenmalige kosten en verhullen de werkelijkheid achter de kille cijfers. Wat kost de exploitatie van de dagelijkse gezondheidszorg op de BES-eilanden eigenlijk?  

Wat me al een paar dagen bezighoudt is de vraag hoe er op het ministerie van Volksgezondheid over de BES-eilanden wordt gedacht. Wat betekent wat nu gebeurt? Denken ze echt dat de situatie hier vergelijkbaar is met Nederland, weten ze niet dat de helft van de bevolking onder de armoedegrens leeft, dat voor veel mensen het zelf betalen van bijvoorbeeld de fysiotherapeut onbetaalbaar is? Dat het niet vergoeden van fysiotherapie het einde van deze beroepsgroep betekent?  

In Nederland is het ondenkbaar om een dergelijke ingrijpende versobering 'overnight' te introduceren, op de BES-eilanden is kennelijk een brief en persbericht voldoende.