Åland

Ineens was het er weer. Het R-woord. Begin november gaf minister Plasterk antwoord aan de Tweede Kamer over de wens van Sint Eustatius om in het kader van de evaluatie over de staatkundige structuur in 2015 een referendum te houden over mogelijke andere staatkundige verhoudingen. De minister zette de boel meteen op scherp: willen Bonaire, Sint Eustatius en Saba wat anders dan de status van 'openbaar lichaam' dan is er maar één andere optie: hup, het koninkrijk uit, het paspoort inleveren en financieel de eigen broek ophouden. Plasterk wil vasthouden aan de status van openbaar lichaam en die finetunen.

Twee weken later kregen ook koning Willem-Alexander en koningin Máxima bij hun bezoek aan Bonaire te maken met het verlangen naar meer autonomie, de wens om meer verantwoordelijkheid te dragen voor het eigen eiland. Dat gaat niet vanzelf. "Dat moeten we leren, Nederland moet ons daarbij helpen" aldus voorvechter James Finies tegen de koning.

Drie jaar na de integratie binnen Nederland blijft het feit dat de bevolking daar niet voor heeft gekozen - in strijd met de internationale regels - als een zwaard van Damocles boven Bonaire hangen. De Haagse onverzettelijkheid en het totale gebrek aan inlevingsvermogen om te begrijpen wat de opgelegde 'vernederlandsing' te weeg brengt zorgt alleen maar voor meer boosheid. Het is pijnlijk om de frustratie onder de autochtone bevolking te zien over het stapje voor stapje verliezen van de eigen cultuur en identiteit. Bonaire raakt steeds meer verdeeld, bevolkingsgroepen komen steeds meer tegenover elkaar te staan. Onaangenaam.

Het leuke van een blog schrijven is dat je soms interessante reacties krijgt. Een paar maanden geleden attendeerde een lezer uit Nederland mij op een verrassend staatkundig alternatief. Hij schreef al jaren gefascineerd te zijn door de opname van drie ver weg gelegen eilanden in het Nederlandse staatsbestel. Aan de ene kant kan de bevolking op de eilanden - zelfs op lange termijn - geen beroep doen op dezelfde (sociale) rechten en plichten als in het moederland. Aan de andere kant krijgt de bevolking ook niet het zelfbestuur om haar eigen (sociale) rechten en plichten te kunnen vaststellen en vorm te geven. "Laat nu net die combinatie van geen gelijke rechten en geen zelfbestuur het belangrijkste kenmerk van kolonialisme zijn".

Zijn voorstel is om bij de evaluatie van de staatkundige structuur in 2015 het Åland-model in overweging te nemen. De Ålandeilanden zijn een archipel in de Botnische Golf halverwege Zweden en Finland met in totaal 28.000 inwoners. Na de onafhankelijkheid van Finland in 1917 brak er een discussie los over de toekomst van de eilandengroep. De bevolking is Zweedstalig en volledig op Zweden georiënteerd, Finland wilde de eilanden graag behouden. In 1921 stemde de Volkenbond, de voorloper van de Verenigde Naties, er mee in dat Åland een deel van Finland bleef mits de autonomie én het behoud van de Zweedse cultuur werden gegarandeerd.

De speciale positie van Åland is vastgelegd in de Finse Grondwet en uitgewerkt in een Autonomiewet. Finland is het hoogste gezag maar kan niet eenzijdig de autonomie van Åland inperken, dat kan alleen met instemming van de parlementen van Finland en Åland (http://www.aland.ax/).

Natuurlijk is het Åland-model voor Bonaire een ingrijpende oplossing. Het eiland blijft een onderdeel van het Nederlandse staatsbestel maar met vergaande autonomie. Die kan, net als in het geval van Åland, worden geregeld in de Nederlandse Grondwet.

Het Åland-model vraagt een planmatige aanpak waarbij Nederland Bonaire helpt om 'zichzelf te emanciperen'. Wat kan Bonaire zelf, waar heeft Bonaire Nederland bij nodig. Daarmee sluit het Finse model het meest aan op de 'directe banden met Nederland' waarvoor de bevolking van Bonaire in 2004 heeft gekozen. Want de belofte indertijd was: 'directe banden' betekenen dat Bonaire zijn eigen parlement heeft en Bonaire Nederland om hulp vraagt bij taken die het eiland (nog) niet zelf kan uitvoeren. Concreet houdt dit bijvoorbeeld in dat de rechtshandhaving, het onderwijs, de gezondheidszorg en sociale zekerheid voorlopig door Nederland worden uitgevoerd, maar dat op andere terreinen Bonaire zelf verantwoordelijk is. Belangrijk is ook om te kijken naar de wetgeving die de Finnen gebruiken om de eigen cultuur van de op Zweden gerichte inwoners van Åland te garanderen.

Ook behoudt Bonaire als voormalig koloniaal gebied zijn zelfbeschikkingsrecht: mocht ooit de situatie ontstaan dat de bevolking in meerderheid kiest voor onafhankelijkheid, dan kan dat nog steeds.

Met de keuze voor het Åland-model voldoet Nederland, anders dan nu, aan artikel 73 van het Handvest van de Verenigde Naties. Dat artikel bepaalt dat 'leden van de Verenigde Naties die verantwoordelijkheid dragen of aanvaarden voor het bestuur van gebieden waarvan de bevolking nog geen volledig zelfbestuur heeft verworven, het beginsel erkennen dat de belangen van de inwoners van deze gebieden op de eerste plaats komen, en aanvaarden, als een heilige opdracht, de verplichting binnen het in dit Handvest vastgelegde stelsel van internationale vrede en veiligheid, het welzijn van de inwoners van deze gebieden naar beste krachten te bevorderen en, te dien einde:

a. de politieke, economische en sociale vooruitgang van deze volken, alsmede hun vooruitgang op het gebied van het onderwijs, hun rechtvaardige behandeling en hun bescherming tegen misbruiken, te verzekeren, met inachtneming van de nodige eerbied voor hun cultuur;

b. zelfbestuur te ontwikkelen, terdege rekening te houden met de politieke aspiraties van de volken en hen bij te staan bij de progressieve ontwikkeling van hun vrije politieke instellingen, overeenkomstig de bijzondere omstandigheden van elk gebied en zijn bevolking en hun verschillende stadia van ontwikkeling.´

De ambitie van Nederland om in 2018 één van de tijdelijke zetels in de Veiligheidsraad te verwerven zal geloofwaardiger zijn als Nederland het Handvest ook daadwerkelijk uitvoert.

 

 

 

http://www.vandorp.net/titel.asp?id=202