'Wie waren de drie tegenstemmers?'
Dat was de belangrijkste vraag die de bevolking op de Falkland eilanden
bezighield toen de uitslag van het zelfbeschikkingsreferendum van 11 maart
bekend werd. De eilanders kozen er massaal voor om overzees gebied van Groot-Brittannië
te blijven. Van de 1.517 uitgebrachte stemmen waren er slechts drie tegen. Argentinië, dat de betwiste eilanden Malvinas
noemt, heeft gezegd de uitslag niet te respecteren. President Christina Kirchner
noemde het referendum illegaal; volgens haar is de bevolking op de Malvinas, sinds
de oorlog om de eilanden dertig jaar geleden, door de Britten 'ingeplant'. Geen
wonder dat ze Brits willen blijven. Ook Nederland deed een duit in het zakje. Opmerkelijk
was het persbericht dat het ministerie van Buitenlandse Zaken de wereld
instuurde: 'de Nederlandse regering moedigt Groot-Brittannië en Argentinië aan
de dialoog aan te gaan om tot een vreedzame oplossing van deze kwestie te
komen, waarbij het nuttig kan zijn rekening te houden met standpunt van de
inwoners van de eilandengroep'.
Wat een heerlijk parmantig
persbericht weer! Het opgeheven Haagse vingertje naar twee grootmachten.
Nederland als gidsland in de wereld. Zouden de regeringen van andere
West-Europese landen dat ook doen? Of juist niet, bijvoorbeeld omdat ze zelf te
maken hebben met overzeese gebieden en beseffen dat postkoloniale gevoeligheden
altijd op de loer liggen. Het Haagse persbericht zette me wel aan het denken.
Zouden ze bij Buitenlandse Zaken weten dat op Bonaire en Statia handtekeningen
worden verzameld voor een zelfbeschikkingsreferendum? En dat in Latijns-Amerika
en het Caribisch gebied meerdere landen de integratie van de BES-eilanden
binnen Nederland en de moeizame vernederlandsing met een kritisch en waakzaam
oog volgen. In Nederland wil niemand de boodschap horen, de politiek houdt zich
West-Indisch doof. Maar feit is dat, hoe
je het ook wendt of keert, de integratie van Bonaire, Statia en Saba onreglementair
is verlopen, de eilanden zijn Nederland 'ingerommeld'. Sommige mensen spreken
om die reden liever van annexatie of inlijving in plaats van het verhullende integratie.
De Verenigde Naties hebben
duidelijke regels wanneer het gaat om dekolonisatie. Een daarvan is dat de
keuze voor zelfbeschikking is voorbehouden aan de bevolking en niet aan
politici. Juist niet aan politici; die zitten er maar een korte periode en
hebben zo hun eigen belangen. Zelfbeschikking is een keuze die ook toekomstige
generaties raakt, daar beslist een volk over, niet een paar enkelingen. De VN
geeft bij zelfbeschikking drie mogelijkheden:
onafhankelijkheid, integratie binnen het voormalig moederland en vrije associatie
met een onafhankelijk land (dat kan het voormalig moederland maar mag ook een
ander land zijn). En niet onbelangrijk: bij integratie moeten burgers dezelfde
economische en sociale rechten en plichten krijgen als burgers in het voormalige
moederland.
De keuze voor integratie is alleen aan
de bevolking van Statia voorgelegd. Slechts 2,2 % koos in 2005 voor die
mogelijkheid, de overgrote meerderheid (76,6%) voor behoud van de Nederlandse
Antillen. Op Bonaire werd bij het referendum in 2004 uitdrukkelijk gesteld dat
'directe banden met Nederland' geen integratie betekende. Dat werd het in de
onderhandelingen dus wel, maar zonder de gelijkstelling waar het internationale
recht over spreekt. Die gelijkstelling hoeft wat mij betreft ook niet meteen, dat
perspectief kan ook als stip op de horizon worden bepaald. Maar Nederland
piekert er zelfs niet over burgers van de BES-eilanden dezelfde sociale en
economische rechten en plichten te geven. Sterker nog, die ongelijkheid is in
2010 wettelijk in het Statuut, de Grondwet van het Koninkrijk, vastgelegd.
Opmerkelijk is dat op dit moment
niet alleen op Bonaire en Statia handtekeningen worden verzameld voor een
referendum. Ook in Nederland zelf. Het Burgerforum EU verzamelt handtekeningen
voor een referendum voordat meer bevoegdheden aan de EU worden overgedragen.
Ook in andere Europese landen klinkt de roep om een volksraadpleging als
antwoord op het groeiende onbehagen steeds minder te zeggen hebben over eigen
aangelegenheden. Ook hier het dilemma dat gekozen en benoemde politici
belangrijke besluiten nemen die de toekomst van hun land raken terwijl burgers
moeten toe kijken. Laatst maakte ik een rijtje van al die Haagse politici die
een beslissende rol hebben gespeeld in het staatkundig proces van de Antillen
en de BES-eilanden in het bijzonder. Bijna allemaal weg uit Den Haag, terecht
gekomen op interessante en nieuwe functies. Ver weg van de Antillen, hooguit is
deze episode nog een aardig gespreksonderwerp bij het diner.
Het geeft te denken dat ruim vier
jaar nadat Henk Kamp als BES-commissaris begon en ondanks de 170 miljoen euro
die Haagse ministeries dit jaar in de drie eilanden steken, Nederland er - ondanks
alle goede bedoelingen - nog steeds niet in geslaagd de hearts and minds
van de bevolking te winnen. Misschien tijd voor reflectie? De Eerste Kamer
heeft deze week in ieder geval een belangwekkend signaal afgegeven: de Kamer
heeft minister Plasterk laten weten dat de behandeling van de
grondwetswijziging die de staatkundige positie van de BES-eilanden vastlegt,
pas na de evaluatie in 2015 zal plaatsvinden. De Eerste Kamer wil eerst de
evaluatie van 'vijf jaar bij Nederland horen' afwachten en dan pas de
staatkundige structuur in de grondwet verankeren. Een wijs besluit!
De
bevolking op de BES-eilanden kan nog steeds haar zelfbeschikkingsrecht
uitoefenen, voor Bonaire is dat zelfs in april 2010 nog expliciet vastgelegd in
een overeenkomst tussen de Nederlandse regering en het bestuur van Bonaire. In mijn ogen biedt de
evaluatie een uitgelezen moment om de bevolking op de drie eilanden in een
referendum te laten kiezen voor hun staatkundige status. Voordeel van de
ervaringen die tot dusver zijn opgedaan is dat beter dan ooit tevoren
inhoudelijk en financieel inzichtelijk is te maken wat de gevolgen zijn van
integratie, onafhankelijkheid en vrije associatie. Geen dreigementen en
beïnvloeding maar kiezen in vrijheid door de bevolking. Als dat lukt, mag
Buitenlandse Zaken daar tegen die tijd wel een lovend persbericht over maken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten